Tọa
lạc tại xã Hương Thọ (thị xã Hương Trà, Thừa Thiên-Huế), quần thể lăng vua Gia
Long được cho có vị trí phong thủy đẹp nhất trong những lăng vua triều
Nguyễn.
Lăng Gia Long hay
Thiên Thọ Lăng, là lăng mộ của Gia Long hoàng đế (1762-1820), vị vua sáng lập
nên triều Nguyễn. Lăng được xây dựng từ năm 1814 và đến năm 1820 mới hoàn tất.
Sử cũ cho hay, thầy địa lý Lê Duy Thanh (con trai nhà bác học Lê Quý Đôn) là
người tìm được thế đất này, nơi mà theo ông "đã tập trung được mọi ảnh hưởng tốt
lành tỏa ra từ nhiều núi đồi bao quanh".
Nằm bên phải khu lăng mộ vua Gia Long là Minh Thành
điện. Hai bên Minh Thành điện là hai dãy nhà Đông - Tây phối điện được lợp bằng
ngói lưu ly. Hiện nay, hai dãy nhà này được dùng làm nơi nghỉ ngơi của tổ bảo vệ
lăng vua Gia Long.
Khu vực tẩm điện Minh Thành là nơi thờ Hoàng đế Gia Long
và Thừa Thiên Cao Hoàng hậu. Bên trong điện Minh Thành, ngày trước có thờ nhiều
kỷ vật gắn bó với cuộc đời chinh chiến của vua Gia Long như cân đai, mũ, yên
ngựa.
Lăng tẩm nhà vua nằm trên một quả đồi bằng phẳng rộng
lớn. Trước có ngọn Đại Thiên Thọ án ngữ, sau có 7 ngọn núi làm hậu chẩm. Bên
trái và bên phải, mỗi bên có 14 ngọn núi là "Tả thanh long" và "Hữu bạch hổ".
Tổng thể lăng chia làm 3 khu vực.
Mộ phần vua Gia Long và Thừa Thiên Cao Hoàng hậu được
bao bọc bởi hệ thống bửu thành.
Trước khu vực lăng mộ có sân chầu. Hai bên sân chầu là
tượng các vị quan cùng với chiến mã, voi được khắc tinh xảo bằng đá. Đây là đặc
trưng của lăng mộ vua triều Nguyễn, lăng mộ nào của vua triều Nguyễn cũng có
tượng đá chân dung bá quan văn võ.
Phần mộ của vua
Gia Long và Thừa Thiên Cao Hoàng hậu nằm chính giữa bên trong của bửu thành. Hai
ngôi mộ được làm bằng đá, dạng thạch thất, được song táng theo quan niệm "Càn
Khôn hiệp đức", một hình ảnh đẹp của hạnh phúc và thủy chung.
Khu lăng mộ vua Gia Long là một quần sơn với 42 đồi núi
lớn nhỏ có tên gọi riêng, trong đó Đại Thiên Thọ là ngọn lớn nhất được chọn làm
tiền án của lăng. Quần thể lăng vua Gia Long được quy hoạch trong diện tích rộng
hơn 28 km2, tạo thành một cảnh quan hùng tráng chạy dài từ chân dãy Trường Sơn
đến bờ Tả Trạch - một hợp lưu của Hương Giang.
Bên phải Minh Thành điện là Gia Thành điện. Đây là nơi
thờ tự Thuận Thiên Cao Hoàng hậu, mẹ vua Minh Mạng. Kiến trúc của Gia Thành điện
có nét tương đồng với Minh Thành điện.
Lăng Thiên Thọ Hữu có khung cảnh rất thơ mộng với hệ
thống rừng thông già vây quanh, hồ sen án ngữ phía trước. Đây là mộ phần của
Thuận Thiên Cao Hoàng hậu. Bà và Thừa Thiên Cao Hoàng là hai người phụ nữ đồng
cam cộng khổ với vua Gia Long từ những ngày đầu khởi nghiệp.
